Activiteiten 2020
Chinese theeceremonie bij de Boekenzolder
Zondag 9 februari om 14.00 uur organiseert de Boekenzolder een echte Chinese theeceremonie, verzorgd door Olga, die sinds 2003 professioneel met thee bezig is en 16 jaar in oude Chinese theehuizen in Rusland heeft gewerkt.
Zij besteedt ook aandacht aan de culturele en maatschappelijke rol van thee.
Thee is na water de meest verbreide drank. De oorsprong ligt bij de Chinese plant Camelia Sinensis.
De wereld van de Chinese thee heeft een rijke en gevarieerde traditie van 5000 jaar.
Met het boeddhisme verspreidde de thee zich door de Chinese elites over heel Azië, en vandaar over de wereld.
Russische SF Film bij de Boekenzolder
Op zondag 12 januari om 14.00 bij Speeltuin Vereniging Ons Eiland, Kortenaerstraat 61 in Leiden.
De Boekenzolder vertoont daar de komische Russische sciencefictionfilm “Kin-dza-dza” van regisseur Georgi Danelia uit 1986.
De film vertelt het verhaal van de Rus Vova en de Georgiër Skripach die op de onbekende planeet Plyuk belanden.
Hier wonen mensachtigen die gedachten kunnen lezen. Ze zijn verdeeld in twee rassen: Chitlanin (meestersras) en Patsak (ondergeschikte ras).
Hoewel ze technisch op een veel hoger niveau dan de Aarde staan, leven ze in een barbaarse, gedegenereerde samenleving.
Vova en Skripach proberen uit alle macht een manier te vinden om weer terug naar huis te kunnen gaan.
De film wordt gezien als de meest ondergewaardeerde SF film van de laatste 50 jaar en wordt zelden buiten Rusland vertoond.
De film is Engels ondertiteld en er wordt ter plekke uitleg gegeven. De toegang is gratis en er zijn lekkere Russische hapjes.
Activiteiten 2019
Via de Zijderoute en langs de Kaukasus Armenië en Georgië
Zondag 8 December 2019 om 14.00 uur, speeltuinvereniging Ons Eiland, Kortenaerstraat 61
René Moorman neemt ons in een lezing mee naar Armenië en Georgië via verhalen, mythes en legendes op dit stuk van de Zijderoute en langs de Kaukasus. Beginnend met de Ark van Noach, de MIG straaljager, Charles Aznavour en de Armeense Cognac en vervolgens naar Joris en de Draak, de rode klompjes voor Stalin en Sandra Roelofs komt hij uit bij de Georgische wijn en toosten wij tijdens de “Soepra” op het leven met een glas “tsjatsja” (Georgische Wodka).
In Armenië en Georgië vind je de hoogste bergtoppen van Europa, de meest gastvrije mensen van de wereld en bovendien de oudste bouwwerken uit de christelijke cultuur.
Hier vind men nog ongerepte natuur met weidse uitzichten en middeleeuwse kloosters en kerken in hun oorspronkelijke staat. Stedenaanbidders komen aan hun trekken in de kosmopolitische hoofdsteden als Yerevan en Tbilisi.
Deze landen liggen in de zuidelijke Kaukasus onder de rook van Rusland en aan de rand van Turkije. Sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie eind 1991 zijn de 2 landen weer onafhankelijk. Armenië en Georgië vormden eeuwenlang de speelbal van deze twee mogendheden – lange tijd waren de beide landen zelfs geheel van de landkaart verdwenen.
Vrijheid en poëzie
Zondag 5 mei 14.00 uur in speeltuin Ons Eiland, Kortenaerstraat 61
De Boekenzolder organiseert op zondag 5 mei een poëzie-voordracht rond het begrip”vrijheid”
SVOBODA – LIBERTÉ – LIBERTAD
Eerder dit jaar stond dit thema centraal bij de landelijke poëzieweek. Toen droeg een groep Leidse dichters in de openbare bibliotheek voor uit eigen werk. Leo van Zanen, een van hen, ziet in de datum van 5 mei - Bevrijdingsdag - een goede aanleiding, het onderwerp nog eens op een andere manier te belichten.
Van Zanen heeft voor deze gelegenheid een programma samengesteld met enkele gedichten uit de klassieke wereldliteratuur.
De keuze viel op werk van Aleksander Poesjkin (Rusland), Paul Eluard (Frankrijk) en Pablo Neruda (Chili),
schrijvers die in een of meerdere gedichten indringend het belang van vrijheid onder woorden wisten te brengen.
Elk gedicht zal vooraf worden gegaan door een korte inleiding. De teksten worden zowel in de originele taal voorgedragen als in Nederlandse vertaling, door onder meer Olga Romanova voor het Russisch en Marcela Diaz voor het Spaans.
.jpg)
.jpg)
Wortelen in een andere Taal en Cultuur
Zondag 31 maart 2019 vanaf 14:00 uur in speeltuin Ons Eiland, Kortenaerstraat 61
De Boekenzolder organiseert een middag over wortelen in een (andere) taal en cultuur.
Met voordrachten door, voor en over mensen die in een bepaalde cultuur zijn opgegroeid en vervolgens in een andere cultuur terecht komen. Of die iets meer van de cultuur van hun ouders willen weten. Of die nu een nieuwe taal leren gebruiken.
Met gedichten, boekpresentaties, tentoonstelling van eigen werk, muziek.
Nessrin Almosrani leest eigen gedichten. Ze schrijft oorspronkelijk in het Arabisch, maar inmiddels ook in het Nederlands.
Hanif Youssef leest eigen gedichten en brengt eigen beeldhouwwerk mee. Hij schrijft in het Nederlands, Arabisch en Koerdisch.
Harry Stroomer presenteert een eigen vertaling van werk van een Marokkaanse vrouwelijke arts. Hij leest enkele teksten. Inkijkje in de cultuur van de vorige generatie Marokkanen en de Berbers-Arabische vertelkunst.
Alet Kortenoeven toont fragmenten van haar kunstenaarsboek "die over zijn".
De tekst is gebaseerd op citaten uit een interview met een Syrische vluchteling,
Ze brengt eigen werk mee gerelateerd aan het onderwerp ontheemd zijn.
Tussendoor muziek door Mostafa Youssef.
Het Leidse stadsbeeld in vroeger jaren
Zondag 24 februari vanaf 14.00 uur in speeltuin Ons Eiland, Kortenaerstraat 61.
Ingrid Moerman houdt een lezing over veranderingen in het Leidse stadsbeeld. In de periode 1890-1940
In die periode
leverden vier leden van de Leidse architectenfamilie Van der Laan belangrijke bijdragen aan de katholieke architectuur, maar ook op andere terreinen vonden veranderingen plaats. Hierover vertelt Ingrid Moerman met interessante illustraties.
Ingrid Moerman was tot begin 2004 conservator van de Historische Afdeling van het Stedelijk Museum De Lakenhal. Voor haar verdiensten aan de geschiedschrijving van Leiden ontving zij de Jan van Houtpenning en werd zij benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.
La Storia Canta
Naast 27 januari is er op zondag 17 november 2019 vanaf 14:00 is er een optreden van Marcella Pischedda.
Marcella Pischedda is een Italiaanse folkzangeres (Lumàyna Trio) straatartieste, leidster van zangprojecten (met kinderen, volwassenen en verstandelijk gehandicapten in Italië en in Nederland). Zij woont in Nederland.
In dit optreden wordt ruim een eeuw Italiaanse geschiedenis verteld met liederen, voordrachten en anekdotes.
De periode waarover gezongen en verteld wordt strekte zich uit van de Italiaanse eenwording (Unità d’Italia in 1861) tot de jaren '90 van de 20ste eeuw (seconda Repubblica).
Marcella neemt ons mee naar haar land, rijk aan cultuur en tradities.
Met haar stem en gitaar laat zij het publiek verschillende emoties beleven: dromerige liefdesliedjes, realistische werk- protestliederen en vrolijke volkswijsjes.
Napolitaanse liederen (de wieg van “la canzone Italiana)
Beroemd zijn de traditionele Napolitaanse liederen. Het klassieke Napolitaanse lied is een romantische ballade, met veel hartstocht gezongen. Het stamt uit het begin van de 19de eeuw en wist zich te verspreiden over de gehele wereld.
Maar de muziek is ook wijdverspreid onder hen die niet in de muzikaalste stad van Italië wonen. Nog steeds worden Napolitaanse liederen over de hele wereld vertolkt. Niet in de laatste plaats in Amerika, waar zich een grote Napolitaanse gemeenschap bevindt.
Natuurlijk leeft het Napolitaanse lied ook nog volop onder de rook van de
vulkaan. Zangers van de liederen hebben met hun muziek vele muzikanten beïnvloed. Zo is natuurlijk overbekend het lied ‘O sole mio’
dat uit het einde van de 19de eeuw dateert. Andere bekende liederen zijn
‘Santa Lucia’ en `Torna a Surriento’.
Activiteiten 2018:
HET VERHAAL VAN DE ROMANOVS
Op zondagmiddag 18 november om 14:30 zal René Moorman de het verhaal van de Romanovs toelichten.
In 1918 werden in Jekatarinenburg de Tsaar, de Tsarina en hun kinderen vermoord. Hoe heeft het zo ver kunnen komen dat de Russen hun eigen Tsaar vermoordden?
Stond de Tsaar te weinig open voor de politieke veranderingen in een roerige tijd? Wat was de rol van de Tsarina Alexandra die haar rol zag als die van moreel kompas voor haar man en hem, net als haar schoonmoeder, voortdurend wees op zijn verheven, ongenaakbare positie in het rijk?
Welke rol speelde de gebedsgenezer Grigori Raspoetin aan het hof?
Kortom een hele hoop vragen waar historici zich al een eeuw lang mee bezig houden.
In de Boekenzolder zal Rusland-kenner René Moorman alle gebeurtenissen op een rij zetten en van de nodige achtergrondinformatie voorzien.
DE CONCERT ZITHER, een bijna vergeten instrument
Op zondagmiddag 28 oktober komt Peter van Remundt vertellen over de Zither.
In de negentiende eeuw werd de Concertzither veel in Oostenrijk bespeeld. Ook door keizerin Sissi. Het instrument werd weer populair door Anton Karas in de film De derde man uit 1949. Het is nu wat in de vergetelheid geraakt en een groep enthousiaste bespelers probeert hier wat aan te doen.
Over de verschillende zithers en de organisatie van de beoefenaren laat Peter melodieën uit verschillende periodes in de 19e en 20e eeuw horen op zijn concertzither
“AFBRAAK IN AANBOUW”
Dichtersdebuten van ‘68
Zondagmiddag 26 augustus om 14:30 staat Leo van Zanen in een inleidende lezing op de BoekenZolder Leiden stil bij zes dichters die in 1968 debuteerden.
Het jaar 1968 heeft de afgelopen maanden ruim aandacht gekregen: het roept associaties op met woorden als revolutie, protest, emancipatie, democratisering.
Ook in de kunsten was het een bijzonder jaar, bijvoorbeeld voor de poëzie.
Het aantal debuterende dichters was groter dan de voorafgaande jaren: van de 100 bundels die in 1968 uitkwamen publiceerden 39 dichters voor het eerst in boekvorm. De meesten zijn intussen verdronken in de stromen van de tijd, enkelen wisten zich te ontworstelen.
Johannes Vermeer en Vermeergenoten
Op zondag 25 maart 2018 organiseert de Boekenzolder een middag rondom de schilder Johannes Vermeer.
De bijeenkomst wordt verzorgd door de Delftse dichter Karel Kramer.
Karel geeft vaker lezingen waarin klassieke muziek en poëzie gecombineerd worden.
Karel draagt gedichten die hij geschreven heeft voor over Vermeer, ondersteund door dia’s en 17de eeuwse klassieke muziek.
Tijdens zijn voordracht zal Karel ingaan op tal van onderwerpen, zoals:
- Was zijn dochter Maria een schilderes?
- Wat is de overeenkomst tussen Vermeer en Mondriaan?
- Welke overeenkomst is er met Delvaux en Picasso?
- Wat zijn de overeenkomsten en verschillen met Pieter de Hoogh?
- Twee zusterschilderijen van Pieter de Hoogh en Frans van Mieris
- Drie 17de eeuwse schilderessen: Maria Vermeer, Gesina Terborch en Christina van Mieris
- Twee moderne Delftse schilders: Mieke Landman en Simon Dirkse.
Activiteiten 2017
Russische tradities rondom Kerst en Nieuwjaar.
Zondagmiddag 17 december 2017 van 14:30 tot 17:00 uur
Ruslandkenner en reiziger René Moorman vertelt u alles over de Russische Kerst.
Vadertje Vorst met zijn Snegoerotsjka en andere Russische gebruiken rondom de donkere
dagen van het jaar.
René Moorman verkent al meer dan 25 jaar Rusland en heeft vele ontmoetingen gehad met de gewone Rus en zijn geschiedenis, cultuur en traditie.
Vadertje Vorst
‘Vadertje Vorst, kom naar buiten!’ Het duurt even, maar dan gaat aarzelend het deurtje van het met balken opgetrokken huisje open en komt een bebaarde grijsaard naar buiten, de reikhalzende kinderen tegemoet.
Als Ded Moroz, Vadertje Vorst, kennen Russen hem sinds halverwege de 19de eeuw.
De goede St. Nicolaas stond model voor de Slavische “Kerstman”, maar ook de minder vriendelijke tovenaar Morozko die een mens kon doen bevriezen.
Sovjetdictator Stalin moest niets hebben van het kerstfeest, dat hij zag als een middel om bij de kinderen religieuze gevoelens op te wekken. De Kerstboom en Kerstman gingen in de ban tot 1935.
Sindsdien heet de kerstboom heel neutraal ‘Nieuwjaarsboom – Jolka’ en Vadertje Vorst heeft
gezelschap gekregen van zijn ‘kleindochtertje of nichtje ’Snegoerotsjka, het sneeuwmeisje.
Behalve deze figuur die rond Nieuwjaar en Kerst centraal staat kent Rusland vele tradities, die te vergelijken zijn met die in Nederland: het Jolka feest, schoonmaken van het huis, het kopen van feestkleding en de “Nieuwjaarstafel” met de salades Olivier / haring onder een bondjas en
natuurlijk champagne en wodka.
Tijdens de lezing gaat René dieper in op de achtergrond en historie van deze typische Russische gebruiken aan het einde van het jaar en vergelijkt die met onze Nederlandse tradities zoals St. Nicolaas.
Chinese schilderkunst op de Boekenzolder
Zondagmiddag 19 november 2017 van 14:30 tot 17:00 uur
Na haar eerdere zeer gewaardeerde presentatie over Chinese karakters, houdt Liz Bijl een voordracht met als thema ”Chinese schilderkunst, een anekdotische en praktische beschouwing”.
Zij legt uit hoe tekenen en schilderen in China werd onderwezen, waarbij in het bijzonder wordt ingegaan op twee verschillende schilderwijzen: traditioneel (Gong Bi) en de stijl van het ‘geschreven idee’ (Xie Yi). Hierbij komen in het kort de symboliek van de beeldkeuzen en de hedendaagse kruisbestuiving aan de orde. En we zien het schilderen met papier, penseel, verf en inkt.
Liz Bijl is illustrator en leerde onder meer Chinees en kalligrafie in China.
"God's Harlekijn"
Op zaterdag 28 oktober presenteerde Pierout zijn boek “God’s Harlekijn”.
De auteur was aanwezig van 13:00-17:00 uur. U kon met hem kennismaken. En u kon uw boek laten signeren.
Wij zijn voor onze eigen boeken een weggeefwinkel, maar voor dit boek moest bij uitzondering betaald worden, €15,00.
“ZWARTE AVOND. SNEEUW EN KOUDE” Revolutie en poëzie in Rusland.
Zondagmiddag 22 oktober presenteerde BoekenZolder Leiden in samenwerking met Leo van Zanen een voordracht van Russische poëzie uit het jaar 1917. Centraal daarbij stond het gedicht ‘De Twaalf’ van de Russische dichter Aleksandr Blok.
Een eeuw geleden brak de Russische Revolutie uit, die zou leiden tot de invoering van het communisme als staatsinstelling. Het systeem, dat na de Tweede wereldoorlog ook aan landen in Oost-Europa werd opgelegd, zou uitlopen op een gruwelijke mislukking. 'Koude oorlog' en 'ijzeren gordijn' bepaalden decennialang het wederzijds vijandbeeld tussen Oost en West. Pas in 1989 zou daaraan een einde komen met de Val van de Muur.
De onrust in de maatschappij, kort na 1900, kondigde zich ook aan door spectaculaire ontwikkelingen in de literatuur. Rond de eeuwwisseling stonden in Rusland dichters op wier namen niet meer zouden verbleken: Boris Pasternak, Vladimir Majakovski, Marina Tsvetajeva – om er enkele te noemen.
Hoe verwoordden zij hun indrukken van de gewelddadige omwenteling?
Op 22 oktober verzorgt dichter en declamator Leo van Zanen een klein overzicht van Russische poëzie uit het revolutiejaar 1917. Als hoogtepunt wordt het verhalende gedicht ‘De Twaalf’ van Aleksandr Blok voorgedragen. Om van de gedichten in hun volle pracht te kunnen genieten zullen niet alleen Nederlandse vertalingen worden voorgelezen – ook de Russische originelen komen tot klinken. Daarvoor bieden twee geboren Russinnen haar medewerking: Olga Romanova, kunstenares, en Natalia Porlinskaya, vertaalster.
Kijken naar kunst en het belang van de compositie.
Zondag 27 augustus om 14:30 geeft Olga Romanova een vervolg lezing over Kunst met de nadruk op de compositie en hoe je een juiste compositie herkend en kunt maken.
De compositie en de balans daar in zoals voorgesteld in de lijn structuren van zowel klassiieke werken als elk nieuw kunstwerk wordt aangegeven en besproken door Olga.
Haasnoot en van Kempen spelen de kindervoorstelling “Ze zeggen dat ik gek ben”
Zondag 11 juni om 14.00 uur geven Haasnoot en van Kempen een kindervoorstelling in Speeltuingebouw Ons Eiland, Kortenaerstraat 61a. De toegang is gratis, en u kunt het hier vinden.
Kamelen, dromedarissen, indianen, snoepjes, vogelgeluiden en bad-eenden. Voor de kindervoorstelling op 11 juni in speeltuin Ons Eiland halen Haasnoot en van Kempen alles uit de kast. Het duo wordt voor de gelegenheid bijgestaan door Rene Olsthoorn op emmer en koebel.
Haasnoot en van Kempen hebben door middel van verschillende voorstellingen Leiden kennis laten maken met hun experimentele polder-blues. Rauw, vervreemdend, lief en met een flinke dosis theater staat hun performance garant voor een bijzondere ervaring. Eerder organiseerde de Boekenzolder een Dada optreden van Haasnoot en van Kempen in de Zeeheldenbuurt ter gelegenheid van 100 jaar De Stijl. Nu zijn ze terug bij de speeltuinvereniging Ons Eiland met de kindervoorstelling getiteld “Ze zeggen dat ik gek ben”. Kinderen, ouders en opa’s en oma’s, iedereen is van harte uitgenodigd om actief deel te nemen aan dit muzikale avontuur. We hopen u te zien op 11 juni in de speeltuin “Ons Eiland”, Kortenaerstraat 61, te Leiden. De voorstelling begint om 14.00 uur. De toegang is gratis. Vergeet uw emmer niet.
Tragische gebeurtenissen rond verre eilanden op de Boekenzolder
Op zondag 28 mei vanaf 14:30 uur vertelt Paul Dentz over de literatuur rond verre eilanden.
Eilanden zijn mini-continenten en lijden evenals het vasteland aan dezelfde tragische gebeurtenissen, waaronder orkanen, vulkaanuitbarstingen, opstanden, hongersnood, bannelingen, kapers en tirannie. Ook vredelievende eilandbewoners worden ongewild meegesleept in drama’s, al verlopen heftige gebeurtenissen niet in hetzelfde tempo als op het vasteland. Zelfs op paradijsjes zijn zandvliegen, malariamuggen en overstromingen door de stijgende zeespiegel. De stranden zijn daarentegen witter, de palmen groener en het levenstempo bedaagder, maar toch is Arcadia niet meer wat het geweest is.
Paul Dentz werkt aan een boek over de geschiedenis van eilanden. Grote inspiratiebron hiervoor was Boudewijn Büch, die veel persoonlijke verhalen over zijn passie voor het reizen naar eilanden met Dentz heeft gedeeld.
Ridderverhalen op Ons Eiland
Op zondag 14 mei om 14.00 uur gaf de Sprookspreker een kindervoorstelling in Speeltuingebouw Ons Eiland, Kortenaerstraat 61a. De toegang was gratis, en u kunt het hier vinden.
De sprookspreker reist de wereld rond met een kistje vol met middeleeuwse ridderverhalen, legendes en klassieke sprookjes. Ballades over hoofse liefde, draken en helden, sprookjes over prinsessen en toverkollen. In Ons Eiland vertelt hij in ieder geval de ridderverhalen ‘De lever van de Draak’ en ‘Hoe Roeland ridder werd’.
De verhalen die de sprookspreker vertelt zijn oude verhalen. Ze komen uit de rijke traditie van verhalenvertellers uit de Lage Landen of elders op de wereld. Ook vertelt de sprookspreker bewerkingen van klassieke ridderballades, zoals Karel ende Elegast en het Roelandslied. De verhalen zijn geschikt gemaakt voor jonge kinderen, maar ook oudere kinderen en volwassenen zullen het een leuke voorstelling vinden. Het taalgebruik is begrijpelijk en erge wreedheden zijn uit de verhalen weggelaten.
De sprookspreker is een project van Erik Maassen, www.sprookspreker.nl. De voorstelling is een samenwerking van De Boekenzolder en Speeltuinvereniging Ons Eiland.
Op zoek naar Spinoza
Op zondag 30 april 2017 vanaf 14:30 ging de Boekenzolder op zoek naar Spinoza.
Ook vierhonderd jaar na zijn leven spreekt Spinoza nog steeds tot de verbeelding. Is het zijn onafhankelijk denken, zijn denken over godsdiensten en over de staat?
Veel mensen hebben hun eigen ideeën over deze denker die zo moeilijk te kennen is.
Zijn verhaal wordt omlijst door muziek uit de zeventiende eeuw door Boudewijn Nieuwenhuijse.
Haasnoot en Van Kempen speelden de Boekenzolder plat
Op zondag 19 maart 2017 vanaf 14:30 uur sloot de Boekenzolder aan bij de activiteiten in Leiden rond 100 jaar De Stijl en DADA.
PAS OP De voorstelling wordt niet op de Boekenzolder gehouden maar in een grotere ruimte op loopafstand van de boekenzolder, die van de speeltuin Ons Eiland op de Kortenaerstaar 61a. Dat is in de Zeeheldenbuurt! Zo kunt u het vinden.
Naast inademen, is muziek maken een van de meer interessante dingen die je kunt doen met lucht. Haasnoot en Van Kempen hebben hier hun roeping in gevonden. Onconventioneel en intens blazen ze de polder blues nieuw leven in door het combineren van DADA poezie met Mississipy hill stomp. Rauw, vervreemdend, lief en met een flinke dosis theater staat hun performance garant voor een bijzondere muzikale ervaring.
Chinees schrift op de Boekenzolder
Op zondag 19 februari 2017 vanaf 14:30 uur stoot de Boekenzolder aan bij het Azië-jaar 2017 in Leiden. Wij deden dat met een lezing over het Chinese schrift.
Chinese kalligrafie staat in hoog aanzien. Liz Bijl kwam uitleggen hoe Chinese karakters in elkaar zitten, de klassieke en de vereenvoudigde karakters. Hoe de taal functioneert en hoe je een woordenboek gebruikt.
Het schrijven ervan werd ook ter plekke gedemonstreerd en geprobeerd door de toehoorders.
Van Ferrara via Piombino naar Napels
Italiaanse literatuur op de Boekenzolder
Op zondag 22 januari 2017 vanaf 14:30 uur organiseerde de Boekenzolder een culturele middag met een kleine zwerftocht door de na-oorlogse Italiaanse literatuur met de nadruk op het werk van de Italiaanse schrijvers;
-Giorgio Bassani (1916-2000, 'Het verhaal van Ferrara')
en
-Elena Ferrante (o.a. ‘de Napolitaanse romans’).
Jos Posthuma, liefhebber van Italië en Italiaanse literatuur, vertelde ongedwongen over zijn fascinatie voor sommige Italiaanse schrijvers en de Italiaanse na-oorlogse letteren.
Tijdens deze bijzondere middag heeft Marcella Pischedda Italiaanse liedjes ten gehore gebracht.
De Powerpoint Presentatie van deze lezing kunt u hier downloaden. Voor uw informatie, hij is 20 Megabyte groot.
Evenals de text en de schrijvers deze zijn als pdf te downloaden.
